Door Matija Kajić, duurzaamheidsonderzoeker bij Triodos Investment Management
 Matija Kajić |
Vooral in de technologiesector worden steeds meer producten te vroeg buiten gebruik gesteld. Dat zorgt voor een onnodige berg afval. In hun milieurapportering benadrukken die bedrijven vaak selectieve duurzaamheidsprestaties, terwijl ze de bredere milieu-impact van hun bedrijfsmodellen verborgen houden. Daardoor kunnen beleggers moeilijk het volledige plaatje zien. Hoog tijd dus voor een nieuwe aanpak.
Wereldwijd draait bijna de helft van alle Windows-computers nog steeds op Windows 10. Vanaf 14 oktober 2025 zouden 400 miljoen apparaten die geen upgrade naar Windows 11 kunnen uitvoeren, geen gratis updates en ondersteuning meer ontvangen. Maar kort voor 14 oktober zwichtte Microsoft onder maatschappelijke druk en stemde het ermee in om in ieder geval nog een jaar langer gratis ondersteuning te bieden.
Hoewel dit een positieve stap is, stelt deze maatregel alleen maar de beslissing uit die gebruikers uiteindelijk moeten nemen: een nieuw apparaat kopen, Microsoft gaan betalen voor een tijdelijk uitstel, overschakelen op een alternatief besturingssysteem of doorgaan met het gebruik van niet-ondersteunde (en dus onveilige) software. Velen zullen waarschijnlijk kiezen voor de eenvoudigste oplossing en een nieuw apparaat aanschaffen met hardware die Microsoft 11 ondersteunt. Naar schatting genereert dit 700 miljoen kg vermijdbaar elektronisch afval.
Misleidende informatie voor beleggers
Voor beleggers is dit een oogopener.
- Techbedrijven zijn niet verplicht om bekend te maken hoeveel apparaten ze gedwongen buiten gebruik stellen, of wat de milieukosten van deze beslissingen zijn. In plaats daarvan blijven hun duurzaamheidsverslagen de aandacht vestigen op beperkte prestaties, zoals het gebruik van hernieuwbare energie in hun datacenters, terwijl ze voorbijgaan aan de grondstofwinning en de afvalimpact die inherent zijn aan hun bedrijfsmodellen. Bijvoorbeeld Apple rapporteert trots over zijn gebruik van groene energie, maar zwijgt over de gemiddelde levensduur van zijn iPhones, over het percentage herstellingen of over de beschikbaarheid van reserveonderdelen.
- Als gevolg hiervan worden bedrijven beloond voor hun gepolijste verhalen, niet voor het aanpakken van de onderliggende oorzaken van afval en overproductie. Dit leidt tot een verkeerde allocatie van kapitaal, waarbij de beleggers uiteindelijk slechts verhalen over verandering financieren in plaats van de verandering zelf.
- Een ander probleem : wanneer systemische verspilling onzichtbaar blijft, kunnen de kapitaalmarkten de milieuaansprakelijkheid van bedrijven verkeerd inschatten en verkeerd waarderen. Dit soort mismatch ondermijnt de milieudoelstellingen en creëert financiële risico's zodra de regelgevers, verzekeraars of consumenten deze verborgen kosten uiteindelijk gaan meewegen in de prijs van het zakendoen.
Een modulaire benadering van hardware ontwerp
Door software veroorzaakte veroudering is een belangrijke oorzaak van elektronisch afval. Maar de kern van het probleem situeert zich in het ontwerp van de hardware zelf. Omdat nieuwere software meer rekenkracht vereist, kunnen veel oudere apparaten deze niet meer mee omdat ze nooit gemaakt zijn om te evolueren. Daarom ligt de echte oplossing in het heroverwegen van het hardwareontwerp om de apparaten modulair, herstelbaar en upgradebaar te maken.
Fairphone is een uitstekend voorbeeld van dit principe. Hun bedrijfsmodel laat zien dat het mogelijk is om software te verbeteren en tegelijkertijd hardwareafval te verminderen. Namelijk door gebruikers in staat te stellen afzonderlijke onderdelen te vervangen of te verbeteren in plaats van hun apparaten regelmatig weg te gooien.
Door in bedrijven te beleggen die deze modulaire ontwerpprincipes toepassen, kan technologische innovatie op een lijn gebracht worden met circulariteit en kunnen sommige negatieve milieueffecten van bestaande bedrijfsmodellen worden verminderd.
Tekortkomingen van bestaande normen
De jongste ontwerptekst van de ESRS E5-norm1 verplicht technologiebedrijven helaas nog steeds niet om verslag uit te brengen over consumentenafval. Zelfs als dit rechtstreeks door hun bedrijfsmodel wordt veroorzaakt. De ontwerptekst bevat drie mazen in het net.
- Wat productinformatie betreft, verplicht de ESRS de bedrijven om verslag uit te brengen over de verwachte duurzaamheid en de mate waarin hun belangrijkste producten kunnen worden gerepareerd. In het voorbeeld van Microsoft zijn deze “belangrijkste producten” voornamelijk software, geen fysieke apparaten.
- Inzake afvalinformatie vereist de ESRS een rapportage over afvalstromen uit de eigen activiteiten van een bedrijf (in dit geval servers, kantoorafval, verpakkingen). De afgedankte laptops en pc's vallen hier niet onder, omdat dat afval bij de consument ontstaat en niet in de fabrieken of datacenters van het bedrijf.
- Afvalinformatie is alleen verplicht als deze door het bedrijf zelf als “materieel” wordt beoordeeld. Dit betekent dat zij zelf kunnen beslissen of de gedwongen veroudering van hardware belangrijk genoeg is om te vermelden. Gezien de reputatie- en financiële implicaties is het makkelijk voor te stellen dat zij tot de conclusie komen dat dit niet het geval is.
De regelgeving moet verder gaan en expliciet vereisen dat bedrijven openheid geven over afval veroorzaakt door hun bedrijfsmodel. Daarnaast is het van belang dat de beleggers de juiste vragen stellen om de bedrijven aan te moedigen om te ontwerpen met het oog op modulariteit, herstelbaarheid, herbruikbaarheid en vooral duurzaamheid.
