door Peter de Coensel, CIO fixed income bij DPAM
 Peter de Coensel |
Ze poneert dat door vijftig jaar van 'financialisatie' de financiële wereld zijn ondersteunende rol bij de kapitaaltoewijzing van zich heeft afgeworpen en is geëvolueerd naar een waardecreërende sector. Zij wijst er daarentegen op dat de financiële sector in wezen 'rent-seeking' (rentezoekend) is en inkomsten genereert zonder daarbij inclusieve en billijke waarde te produceren via nieuwe goederen en diensten. Bovendien stelt ze dat het verhaal als zou de overheid onproductief zijn, tot een karikatuur is verworden, ook al was de meeste innovatieve vooruitgang te danken aan overheidsfinanciering. In feite heeft militaire financiering tijdens de Koude Oorlog het internet en de daaropvolgende technologische revolutie mogelijk gemaakt. Mazzucato propageert het idee dat de staat over de mogelijkheden beschikt om zich toe te spitsen op transformerende maatregelen en planning en tegelijkertijd een correcte definitie van waarde op te stellen.
Het woord 'waarde' is vastgelegd vanuit het oogpunt van prijsontdekking en concurrentiekrachten, en wordt gegijzeld door de financiële sector, die waarde herdefinieert in termen van (maximalisering van) aandeelhouderswaarde, waardeketens, waardetoevoeging. Waarde wordt zo enkel bepaald door de prijsdynamiek die ontstaat als gevolg van schaarste en voorkeuren. In Mission Economy, opgedragen aan al wie strijd levert voor het algemeen welzijn, streeft ze vooral naar het herdefiniëren van het overheidsbeleid met het oog op een heroriëntering van groei.
Het 'Institute for Innovation and Public Purpose', dat wil onderzoeken hoe we de overheid anders kunnen doen werken, is uitgegroeid tot een platform dat ideeën en visies over wereldwijde vraagstukken op het gebied van klimaat, gezondheid en digitalisering aantrekt. Overheden moeten zich meer als leider opstellen door gemeenschappelijke, inspirerende en gedurfde doelstellingen vast te leggen. Er kunnen succesvolle publiek-private partnerschappen worden opgezet en vormgegeven ten behoeve van het algemeen belang. Mazzucato bepleit een heroverweging van het kapitalisme en de overheid. En dan verschijnt Hayek ten tonele.
Omdat ik heilig in de waarde van nuancering geloof, wil ik kort ingaan op het werk van Friedrich Hayek, een Oostenrijks-Brits econoom en filosoof die het klassieke liberalisme verdedigt. Om het bovenstaande voorstel voor meer leiderschap van de overheid te nuanceren, wil ik wijzen op de boodschappen van Hayek in The Road to Serfdom, zijn baanbrekende werk uit 1944.
Zijn kritiek was gebaseerd op het argument dat in een door de overheid gestuurd systeem waarin de uitdagingen worden aangepakt door middel van een centraal plan in plaats van door concurrerende marktkrachten en prijsmechanismen, instellingen moeten worden opgericht die zulke plannen formuleren. Die instellingen moeten dan uiteraard ruime discretionaire bevoegdheden inzake het economische beleid uitoefenen. Hij betoogde dat, bij gebrek aan sturing door de concurrentiesignalen van winst en verlies, mensen die in een dergelijk (socialistisch) regime aan de macht komen, de neiging zouden kunnen vertonen om het systeem in hun eigen voordeel te doen draaien. Hayek ging zelfs zover te stellen dat totalitarisme geen kwestie is van historisch toeval als gevolg van een slechte keuze van leiders onder een socialistisch regime.
Totalitarisme is de logische uitkomst van de institutionele structuur van de socialistische planning. Door de staat gedomineerde transformaties vormen eigenlijk een rem op het ontstaan van contrafeitelijke resultaten en denkwijzen. Samen met de concurrentie verdwijnt ook de zichtbaarheid of de kennis van opportuniteitskosten. Hij geloofde rotsvast in de rechtsstaat, privé-eigendom en contracten, en was een vurig verdediger van vrije democratieën. Volgens Hayek hebben complexe systemen het meest baat bij het behoud van concurrerende marktkrachten, die een beter leerproces (kennis) en de vereiste (maatschappelijke) aanpassingen mogelijk maken.
Het is niet mijn bedoeling om een standpunt in te nemen door beide visies tegenover te elkaar plaatsen. Ik wil gewoon de aandacht vestigen op het risico dat onbedoelde gevolgen kunnen optreden wanneer een blind geloof in de verdiensten van een breed opgezet overheidsinterventionisme de norm wordt. We hebben het gevoel dat in een postpandemisch tijdperk nieuwe industriële beleidslijnen, green deals en gericht protectionisme het systeemrisico kunnen vergroten. De situatie is momenteel al uiterst onzeker, en daarbovenop doen nog andere bronnen van onzekerheid hun intrede. Mazzucato aarzelt niet om met de vinger te wijzen naar wie volgens haar schuldig is. Ze verwijt de beleggingsfondensindustrie dat ze de financialisatie voedt. Ze blijft blind voor de inspanningen en de energie die de sector steekt in het omleiden van spaargeld naar overheden en bedrijven die de VN-doelstellingen inzake duurzame ontwikkeling steunen.
Een van de belangrijkste onopgeloste vraagstukken is het proces dat ten grondslag ligt aan de invoering van strategische plannen in succesvolle ondernemingen met uiterst inclusieve maatschappelijke waarde. Kapitalisme wordt bepaald door experimenteren, vallen en opstaan of puur geluk. We mogen niet vergeten dat veel van de overheidsuitgaven die vermoedelijk aan de basis hebben gelegen van het gigantische succes en de beloning van de ondernemers, niet gepland waren. Hoe het monopolistische gedrag van technologische, farmaceutische of industriële giganten moet worden gereguleerd, is voer voor een andere discussie. We mogen beide debatten niet door elkaar halen.
Conclusie
De financiële markten passen zich aan de realiteit van een aanhoudende samenwerking tussen fiscale en monetaire beleidsmakers aan. Naast het effect op korte en middellange termijn op waarderingen in alle marktsectoren merken we een duidelijke tendens naar meer overheidsinterventie. Zonder een moreel oordeel te vellen over de kwaliteit en de intensiteit van dergelijke bepalende veranderingen in economische systemen en gemeenschappen, zijn we ons wel bewust van de valkuilen van extreme uitkomsten.
Louter en alleen kapitalisme is niet gerechtvaardigd, omdat het leidt tot snel toenemende ongelijkheid en uitputting van de hulpbronnen van onze planeet. Op het ogenblik dat de slinger doorslaat ten gunste van meer overheidsinterventie, voorgesteld als een betere oplossing om klaarblijkelijke tekorten in de kapitaaltoewijzing aan te pakken, is waakzaamheid geboden.
We kunnen alleen maar hopen dat het democratische politieke proces, zeg maar de 'checks-and-balances', solide genoeg is om elk afwijkend gedrag van machthebbers of ambitieuze leiders die popelen om de macht in handen te nemen, in toom te houden.
