Geschreven door Enguerrand Artaz, fondsmanager La Financière de l'Echiquier.
"We stonden aan de rand van de afgrond en we hebben een grote stap vooruit gezet." Lange tijd kon die beroemde verspreking van wijlen Ivoriaans president Félix Houphouët-Boigny symbool staan voor de Europese Unie en haar voortdurende gebrek aan cohesie, haar tekortkomingen en haar fouten. Nu lijkt Europa zich echter op te maken om over de kloof die COVID-19 heeft geslagen heen te stappen.
De aanzet komt van de Frans-Duitse as. Angela Merkel en Emmanuel Macron kondigden namelijk een Europees herstelplan van 500 miljard euro aan. Dat kan relatief bescheiden lijken, maar het cijfer houdt geen rekening met de potentiële hefboomwerking of eventuele Europese cofinanciering. De grootste troef van dit plan is echter niet het bedrag, maar het mechanisme.
Het voorstel is immers om de begroting van de Europese Unie tussen 2021 en 2023 op te trekken tot 2% van het bbp (tegenover 1,16% vandaag), een stijging met 165 miljard euro per jaar, zonder extra bijdragen van de lidstaten. De bijkomende middelen zouden rechtstreeks gefinancierd worden door de Unie met de uitgifte van collectieve schulden. De woorden eurobonds of coronabonds werden niet in de mond genomen, maar het idee komt wel heel dicht in de buurt. De EU zou die nieuwe budgettaire marge bovendien deels gebruiken om uitgaven voor bepaalde landen te financieren, zodat die hun staatsschuld niet al te sterk zien oplopen.
Tot slot zouden de rechtstreeks door de EU uitgegeven schulden worden terugbetaald met de toekomstige bijdragen van de lidstaten aan de begroting, zonder dat daarbij rekening zou worden gehouden met hoeveel steun zij in het kader van dit plan hebben gekregen.
De boodschap is zonneklaar: hier wordt een heus Europees solidariteitsmechanisme opgezet, dat veel verder gaat dan het verschil in bijdrage aan de begroting van de Unie. De markten hebben die boodschap goed begrepen – afgelopen maandag koersten de aandelenindices 4% hoger. Tegelijk is in de perifere landen de staatsobligatierente fors gedaald. Zo is de Italiaanse tienjaarsrente teruggezakt van 1,86% naar 1,67%. Enige terughoudendheid blijft niettemin geboden. Mede daarom bekoelde het beleggersenthousiasme de volgende dagen weer wat. Een aantal landen – met name Oostenrijk, Nederland, Zweden en Denemarken – reageerden namelijk vrij koel op het voorstel. En Ursula von der Leyen, de voorzitster van de Europese Commissie, hield het bij een neutrale opmerking over een 'constructief' initiatief.
Het kan dus nog alle kanten uit. Toch is het voorstel van Angela Merkel en Emmanuel Macron veelbelovend. Dat het gesteund wordt door een in ere herstelde Frans-Duitse as en nog meer dan voorheen laat zien dat Berlijn zijn houding tegenover begrotingsdiscipline en Europese solidariteit aan het wijzigen is, is een krachtig signaal. Op de beurzen kan een akkoord over dit mechanisme ervoor zorgen dat de risicopremie van Europa daalt en de Europese markten hun achterstand op de VS goedmaken (sinds 31 maart is de Euro Stoxx 50 met 5,4% gestegen, terwijl de S&P 500 al 14,4% winst boekte). Het zou bovendien de kwetsbaarste lidstaten van de EU een gezamenlijke dekking geven, waardoor de perifere landen goedkoper zouden kunnen lenen.
Dit voorstel kan verstrekkende gevolgen hebben en verdient dus alle aandacht. De eerstvolgende stap is gepland voor 27 mei. Dan moet Ursula von der Leyen een begrotingsvoorstel voor de periode van 2021 tot 2027 voorleggen en uit de doeken doen hoe zij een Europees herstelplan ziet. Vervolgens is het aan Charles Michel om als voorzitter van de Europese Raad een synthese te maken van de verschillende voorstellen en te proberen een consensus te vinden. Dat wordt niet gemakkelijk, maar het is wel van wezenlijk belang.
