Door Christopher Dembik, Hoofd Macro-economisch Onderzoek, Saxo Bank

De stijgende voedselprijzen tasten de koopkracht van de gezinnen in de ontwikkelde landen aan. Het 15-20 % laagste inkomenskwintiel is het kwetsbaarst nu de voedselprijzen records bereiken. Zelfs met hogere lonen kunnen de meeste huishoudens deze nieuwe situatie niet aan en worden ze geconfronteerd met moeilijke afwegingen (kiezen tussen pasta of vlees kopen, bijvoorbeeld). Naar verwachting zal het op korte termijn nog erger worden. Dit zal in de komende kwartalen waarschijnlijk leiden tot een sterke daling van de consumptie. In sommige landen is dit al begonnen (bijvoorbeeld in Frankrijk). Dit moeten we goed in de gaten houden, want het risico op stagflatie en hier en daar recessie neemt toe.

Christopher Dembik

De door de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) gepubliceerde index van de voedselprijzen is tussen februari en maart met 12,6 % gestegen. Hij staat nu op het hoogste niveau sinds 1990 (toen de index voor het eerst werd gecreëerd). Het vorige record werd gevestigd in 2011 (op 137 tegenover 159 nu) - zie de onderstaande grafiek.

Zowel tijdelijke als structurele factoren drijven de voedselprijzen op mondiaal niveau op, zoals hogere arbeidskosten, de al meer dan een jaar gestaag stijgende zeevrachttarieven, hogere grondstofkosten, slechte weersomstandigheden ( bijvoorbeeld de huidige hittegolf in India en Pakistan), exportbeperkingen, de sterke vraag naar diverse voedingsmiddelen (kip en ander vlees in diverse ontwikkelde landen) en de sterke vraag naar biobrandstoffen die de speculatieve vraag van niet-commerciële handelaren heeft doen stijgen, naast nog vele andere zaken.

Verwacht een verergering van de situatie, althans op korte termijn

We weten al hoe kwetsbaar de opkomende landen en ontwikkelingslanden zijn voor schommelingen in de voedselprijzen (32 landen in Afrika importeren ongeveer 90 % van hun basisvoedsel). Dit impliceert een grotere politieke instabiliteit in de opkomende wereld.

Nieuw is dat de stijgende prijzen ook de ontwikkelde landen hard treffen. In verschillende ontwikkelde landen stijgen de lonen sinds de heropleving van de economie sterk (zelfs in de eurozone, waar de lonen eindelijk een inhaalbeweging maken). Maar dit is niet genoeg om de hogere inflatie op te vangen. Ons basisscenario is dat het laagste inkomenskwintiel in de ontwikkelde wereld (ongeveer 15-20% van de huishoudens) de komende maanden met een ernstige inkomensschaarste te maken zal krijgen.

Veel voedingsmiddelen zijn prijsinelastisch - of reageren niet op de prijs. Maar niet allemaal

We zeggen dat prijzen inelastisch zijn wanneer een prijsstijging niet leidt tot een daling van de consumptie (meestal omdat de artikelen als essentieel worden beschouwd). Volgens het Amerikaanse ministerie van Voedselvoorziening ligt de prijselasticiteit van de vraag van Amerikaanse huishoudens naar brood en granen op 0,04 – bij een waarde veel lager dan 1,0 is het artikel niet prijsgevoelig. Dit is logisch. Brood en granen zijn vaak basisartikelen op de boodschappenlijst van de armste huishoudens. Er is ook geen onmiddellijk vervangingsproduct.

Uit studies blijkt dat alleen een sterke prijsstijging van basisproducten kan leiden tot een daling van de consumptie - met andere woorden, een stijging met twee cijfers. Het Amerikaanse ministerie van Voedselvoorziening geeft als voorbeeld dat een prijsstijging van brood met 25 % tot een daling van de consumptie met 1 % leidt. Sommige voedingsmiddelen zijn echter prijselastisch, zoals buitenshuis gekochte levensmiddelen, vruchtensap, frisdranken enz. Volgens het Amerikaanse ministerie van Voedselvoorziening zou een prijsstijging van frisdranken met 10 % de consumptie gemiddeld met 8-10 % doen dalen. De armste huishoudens worden nu geconfronteerd met een afweging tussen het eten van pasta of vers vlees. Zo fundamenteel is dit. ​

Uit een studie van het Franse bureau voor de statistiek (INSEE) blijkt dat wanneer de prijzen van granen en deegwaren met gemiddeld 1% stijgen, dit leidt tot een daling van de hoeveelheid geconsumeerd vlees met bijvoorbeeld 0,23%. In feite bezuinigen huishoudens op de duurste of meest luxueuze uitgaven op hun boodschappenlijst.

Hogere voedselprijzen zullen tot een aanzienlijke daling van de consumptie leiden

In de huidige context van aanhoudend hoge inflatie zal de consumptie van essentiële voedingsmiddelen (inelastische prijzen) in de meeste ontwikkelde landen waarschijnlijk stabiel blijven. Maar de consumptie van andere voedingsmiddelen en onnodige uitgaven (reizen, elektronica, hotels, enz.) zal dalen. In verschillende landen is de consumptie al aanzienlijk gedaald. In Frankrijk daalde de consumptie van goederen door huishoudens in maart 2022 met 1,3% in volume.

De daling is vooral te verklaren door een daling van de voedselconsumptie (min 2,5 %). Als we naar de details kijken, gaat het alleen om de inelastische vraag naar voedingsmiddelen (snoep en suiker, eieren, kaas enz.). Dit is reden tot bezorgdheid. In de meeste ontwikkelde landen is consumptie de belangrijkste motor van economische groei. Dit verhoogt het risico op stagflatie of, in sommige gevallen, op een recessie (met name in het Verenigd Koninkrijk).

Verwacht ook politieke onrust. Van waar ik zit (in het kantoor van Saxo in Parijs), zou het me niet verbazen dat Frankrijk na het zomerreces te maken zal krijgen met massale demonstraties waarbij mensen de straat op gaan om te protesteren tegen de hoge kosten van levensonderhoud en de hoge voedselprijzen (vergeet niet dat de gele hesjes protesten van 2018 in eerste instantie werden veroorzaakt door een stijging van de brandstofprijzen).

Zeker is dat we geen nieuwe Roaring Twenties zullen meemaken, in tegenstelling tot wat verschillende collega's geloofden toen de ontwikkelde economieën in het voorjaar van vorig jaar weer opengingen. De economische vooruitzichten zijn net somberder.