Thomas Planell, Beheerder - Analist bij DNCA
In 1877 verschijnt Het Zwarte Goud van Jules Verne. De auteur is gefascineerd door de snelheid waarmee de door het Verenigd Koninkrijk ingevoerde ladingen oosterse tincturen, specerijen en thee uit de kolonies plaatsmaken voor het zwarte goud van cokes en steenkool uit de Midlands, de wieg van de industrialisering in het land.
Wie vandaag het werk leest, zou de indruk kunnen krijgen dat een van de romanpersonages zich tot heel Europa richt: “ – Betreur je het misschien de duistere diepte te hebben achtergelaten waarin je je eerste levensjaren hebt doorgebracht en waaruit wij je zo goed als dood hebben gered?”
Die diepte, dat is natuurlijk wat wij voor altijd afgesloten achtten: de bruinkoolmijnen, soms in de open lucht zoals in Duitsland. Daar is het grootste landvoertuig aan het werk dat ooit op aarde heeft bestaan: de door Krupp gebouwde Bagger 288 graafwielmachine van RWE: 13.500 ton zwaar, 240 meter lang, 96 meter hoog …
Europa had het ambitieuze plan opgevat om komaf te maken met fossiele brandstoffen. Met de Green Deal zijn we als bij toverslag het gouden tijdperk van de hernieuwbare energieën binnengetreden: 1 triljard investeringen op 10 jaar, een derde van het budget van de Unie wordt het komende decennium besteed aan zogenaamde duurzame activa. 40 % van het pandemische relanceplan wordt vrijgemaakt voor oplossingen in de strijd tegen de klimaatopwarming. Tijdens deze periode moet aardgas, minder vervuilend dan steenkool of olie en minder gevaarlijk dan kernenergie, de rol van ‘overgangsenergie’ vervullen. In afwachting dat Europa over zijn eigen groene goud beschikt.
En toen, op slinkse wijze, werd dat reddende gas een geweerloop op de slaap van het continent. Voordat Rusland dat andere spook opgroef waarvan wij dachten dat we het nooit meer op onze bodem zouden te zien krijgen, oorlog, had Poetin het terrein van de verdeeldheid al voorbereid door sinds 2020 zijn leveringen terug te schroeven. De natuur deed de rest: de zwakke wind uit het noorden deed de windturbines van het Verenigde Koninkrijk en de Europese vlaktes stilvallen. Het gevolg daarvan was dat de Europese gasreserves al opgebruikt waren voordat de oorlog begon.
Meer is er niet nodig opdat de ovens van de centrale Emile Huchet van Saint Avold in de Moezel klaargemaakt worden om de komende winter steenkool te verbranden. Duitsland stelt ontmantelingen uit, Nederland trekt zijn quota op … op het moment dat Londen (35 graden) en Frankrijk (tot 40 graden) kreunen onder de hitte en nu hun nucleaire park moeten stillen omdat de watertemperatuur te hoog is om de circuits te koelen. Acht maanden nadat er voor de windmolenparken te weinig wind was.
De toekomst ziet er somber uit voor het continent. Terwijl het hoopt op een heropstart van de Russische gasleveringen, moet het bosbranden bestrijden en noodgedwongen steenkool gaan verbranden. Terwijl Rusland ons gijzelt, noteert het een handelsoverschot op recordniveau. Net als tijdens de boom van de jaren 2000 waarmee Poetin zich kon profileren als de redder van de postcommunistische economie, financiert de olie- en gasuitvoer de oorlog, stromen de kassa’s vol en schiet de roebel omhoog tot 30 % boven de door de centrale bank nagestreefde koers. En dat verklaart waarom de zogenaamde technische of juridische problemen van Gazprom wel degelijk goed uitkomen voor Moskou, dat de munt wat zou willen zien bedaren. Zolang de roebel zo sterk is, is er geen enkele reden om de druk in Nord Stream 1 weer op te voeren: de lopende balans afbouwen door de uitvoer te beperken is de beste manier om de roebel terug te brengen naar zijn beoogde koers.
In de verte stapelen andere wolken zich op. De beleggers liggen als tornadojagers op de loer. Zij zien aan de horizon de voortekenen opdoemen. Steeds somberder en dreigender. De CEO van JP Morgan, die zijn aandeleninkoopprogramma op pauze zette, heeft het over “een orkaan in de maak”. Een ander verontrustend voorteken is dat de rentecurve verder omkeert. De spread 3 maanden – 10 jaar kromp in twee weken tijd nog eens 50 basispunten. Het verschil tussen de looptijden 2 en 10 jaar is nu negatief: we moeten terugkeren naar 2000 om een dergelijke inversie te zien.
De beleggers keren zich af van het gedeelte op 20 jaar van de curve, dat illiquide wordt, en focussen zich op het korte gedeelte, waar de effecten van de ingrepen op de beleidsrente door de FED het meest voelbaar zijn. De arbeidsmarkt houdt verbazend goed stand in de Verenigde Staten en de jobcreatie komt boven de verwachtingen uit. Heel wat Amerikanen, worstelend met de prijsstijgingen, gaan op zoek naar een tweede of zelfs derde job. De inflatie vertoont geen tekenen van verzwakking en stoomt sneller door dan voorzien (+9 %). Ze plaatst de FED in de oncomfortabele situatie waarin ze de buitensporige verwachtingen van de rentestijgingen moet bijstellen (de markten gaan nu uit van een verhoging van 1 % in juli).
Na 6 bewogen maanden blijft de onzekerheid compleet. De vragen rond de grote uitdagingen van onze tijd blijven onbeantwoord en stapelen zich op.
Zal deze losgeslagen inflatie tekenen van verzwakking beginnen vertonen met de prijsdaling van grondstoffen? Of zullen de structurelere “core” elementen de fakkel overnemen en aanhouden, wat zoveel zou betekenen als de sluimerende sociale onvrede aanwakkeren?
In China borrelt de woede op, tussen een zerocovidbeleid dat er niet in slaagt nieuwe besmettingshaarden te voorkomen en de controversiële repressie van de door Evergrande gedupeerde kredietnemers, wat sommigen doet vrezen voor een “Chinees Lehman-moment”. Macao is in lockdown, Japan stelt zijn nationale vakantiecheque uit wegens 90.000 covidgevallen (het hoogste cijfers sinds februari). Ook in Japan (wereldwijd de grootste invoerder van LNG) is de onvrede tastbaar: de directeur van de BOJ ligt openlijk onder vuur omwille van zijn lakse aanpak van de inflatie en zijn te liederlijke levensstijl in vergelijking met de rest van de bevolking. Zonder dat er een verband is met deze verwijten, is de moord op de gewezen premier van het land van de ingetogenheid alleszins geen voorbode van vredesduiven in ons meer conflictuele werelddeel.
Moeten we vrezen voor een staat van burgerlijke onrust zoals verzekeraars die verwachten? Stevenen we af op een winter van ontevredenheid zoals Londen die in 1979 heeft gekend? Kan de euro, de eerste indicator van kwetsbaarheid, voor lange tijd onder de pariteit wegzakken? Kan hij het wantrouwen van de burger in zijn instellingen en politici aanwakkeren?
Hebben de aandelenmarkten het ergste achter de rug? Hebben zij de omgekeerde rentecurve verteerd of wachten ze op de officiële bevestiging van een recessie om nog eens 10 of 20 % in te leveren, zoals dat het geval is bij een combinatie van bear market en recessie? Waar kunnen we een onderkomen vinden, wetende dat de dollar-index al 20 % gestegen is in een jaar tijd? Zullen andere beursgenoteerde bedrijven het voorbeeld van JP Morgan volgen door aandeleninkoopprogramma’s on hold te zetten? Kunnen technologiewaarden standhouden wanneer de CEO van Service Now (ex-SAP) een uitermate alarmerende toon aanneemt, gevolgd door Google dat de rekruteringen terugschroeft en Gopuff dat 10 % van zijn teams ontslaat? Bill Gates kondigde zopas aan dat hij de lijst van rijkste personen wil verlaten door zijn liefdadigheid op te trekken tot 9 miljard dollar. Wil hij ons daarmee vertellen dat er een sociale bocht genomen wordt? De oprichter van Microsoft waarschuwt en geeft ons enkele antwoordelementen: we staan voor een tijdperk van hogere rentevoeten en inflatie, de begrotingstekorten moeten worden afgebouwd gezien de hoge financieringskosten, de inkomsten zullen dalen: de Staat komt voor moeilijke keuzes te staan, de hogere sociale klassen zullen meer moeten bijdragen aan de solidariteit wanneer de Staat over minder middelen beschikt!
Maar de meeste antwoorden waarop we wachten, zijn nog zeer onduidelijk en complex. In tegenstelling tot een weerkundige beschikken wij niet over betrouwbare instrumenten om economische storingen te voorzien, laat staan orkanen te voorspellen. Het IMF bestudeerde 153 recessies in 63 landen tussen 1992 en 2014: ze werden nagenoeg nooit voorspeld door degenen van wie dit de taak is. De enige zekerheid is dat we op het ongekende afstevenen. Zijn er sprankeltjes hoop aan de mysterieuze horizon? Mogelijk: ontspanning op het Russisch-Oekraïense front dat het risico op stagflatie zou kunnen afwenden, en technologische innovatie. Het consortium ENI, CFS en MIT boekt vooruitgang in de kernfusie (SPARC-project) en voorziet dat er in de loop van het decennium een reactor kan gebouwd worden. Die doorbraak zou de wereld kunnen veranderen … Maar we kunnen ons moeilijk inbeelden dat een dermate strategisch actief geen geopolitiek wapen zal worden. Net als het Russische gas …
